Trước những luồng ý kiến đa chiều, các cơ quan quản lý như Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Khoa học và Công nghệ đã đưa ra những nguyên tắc định hướng ban đầu. Cách tiếp cận này thể hiện sự thận trọng cần thiết: mục tiêu không phải là đào tạo ra các "kỹ sư AI nhí" mà là trang bị cho học sinh nhận thức cơ bản về công nghệ.

Theo đó, AI sẽ đóng vai trò là công cụ hỗ trợ, và giáo viên vẫn là trụ cột của quá trình dạy và học. Yếu tố an toàn được đặt lên hàng đầu, với việc chỉ cho phép sử dụng các công cụ nằm trong danh mục đã được phê duyệt và triển khai theo mô hình thí điểm để đánh giá kỹ lưỡng trước khi nhân rộng.

Cách tiếp cận này có nhiều điểm tương đồng với các quốc gia tiên tiến. Singapore đang thử nghiệm các mô-đun "AI for Fun" với thời lượng hạn chế, trong khi Estonia tập trung vào việc chuẩn bị hạ tầng và bồi dưỡng giáo viên trước khi triển khai đại trà.

Nhận diện bốn rủi ro cốt lõi

Dù định hướng ban đầu là hợp lý, việc triển khai AI ở cấp tiểu học vẫn phải đối mặt với những thách thức đặc thù, bởi đây là giai đoạn định hình nhận thức và nhân cách quan trọng của trẻ. Các chuyên gia đã chỉ ra 4 nhóm rủi ro chính:

- Rủi ro về phát triển nhận thức và cảm xúc: Sự phụ thuộc vào AI có thể làm giảm khả năng tư duy độc lập, sự kiên nhẫn và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh. Việc tương tác quá nhiều với máy móc cũng có nguy cơ làm thui chột năng lực giao tiếp và đồng cảm.
- Rủi ro tiếp nhận thông tin sai lệch: Các hệ thống AI vẫn có thể tạo ra thông tin sai ("ảo giác"). Học sinh tiểu học chưa đủ khả năng kiểm chứng có thể hình thành những nhận thức không chính xác ngay từ đầu.
- Rủi ro đạo đức và quyền riêng tư: Dữ liệu cá nhân của học sinh, một nhóm đối tượng đặc biệt nhạy cảm, có thể bị thu thập và lạm dụng nếu không có cơ chế giám sát và bảo vệ chặt chẽ.
- Rủi ro bất bình đẳng xã hội: Nếu không được triển khai đồng đều, AI có thể khoét sâu thêm khoảng cách số giữa các vùng miền và nhóm học sinh, tạo ra sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận giáo dục.

Học sinh Trung học cơ sở tương tác với công nghệ trong môi trường học đường.

Đề xuất lộ trình triển khai theo từng giai đoạn

Để giảm thiểu rủi ro, một lộ trình triển khai chi tiết, phù hợp với tâm lý lứa tuổi được đề xuất. Lộ trình này dựa trên ba nguyên tắc: tôn trọng sự phát triển của trẻ, đảm bảo vai trò chủ đạo của giáo viên, và thúc đẩy sự công bằng trong tiếp cận.
- Lớp 1 và 2: Giai đoạn này sẽ không cho học sinh tiếp xúc trực tiếp với AI. Thay vào đó, ngành giáo dục sẽ tập trung vào việc đào tạo đội ngũ giáo viên nòng cốt, chuẩn bị hạ tầng và xây dựng các quy trình giám sát sư phạm.
- Lớp 3: Học sinh bắt đầu được giới thiệu về AI thông qua các hoạt động trải nghiệm trực quan, có kiểm soát (khoảng 5-6 tiết/năm). Mục tiêu chính là giúp các em nhận thức AI là một công cụ, không phải lúc nào cũng đúng và không thể thay thế con người.
- Lớp 4: Các em sẽ thực hành với những công cụ AI đơn giản, tập trung vào việc so sánh, phát hiện lỗi và hình thành tư duy phản biện đối với các câu trả lời do máy tạo ra.
- Lớp 5: Học sinh có thể ứng dụng AI để thực hiện các dự án học tập nhỏ theo nhóm. Giai đoạn này cũng tập trung trang bị kiến thức nền tảng về đạo đức số như quyền riêng tư và tránh đạo văn.

Để lộ trình này khả thi, cần có các điều kiện song hành: mỗi trường phải có đội ngũ giáo viên nòng cốt, một danh mục công cụ AI được kiểm định chặt chẽ, hạ tầng kỹ thuật tối thiểu và một hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh.

Cuối cùng, việc đưa AI vào tiểu học phải được xem là một cuộc đầu tư dài hạn vào năng lực tư duy độc lập và đạo đức số cho thế hệ tương lai. Một lộ trình bài bản, có sự đồng hành của giáo viên và kiểm soát chặt chẽ về công cụ sẽ là nền tảng để Việt Nam không chỉ bắt kịp xu hướng mà còn có thể trở thành hình mẫu trong khu vực về ứng dụng AI có trách nhiệm trong giáo dục.