Hàng loạt công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Gemini, Microsoft Copilot... đều thu hút lượng lớn người dùng. Để bắt đầu, các ứng dụng này thường yêu cầu người dùng cung cấp thông tin cá nhân như số điện thoại, email, thậm chí là giọng nói và hình ảnh. Những dữ liệu này có thể được chuyển thẳng đến máy chủ của các tập đoàn công nghệ để lưu trữ, phân tích và chia sẻ với bên thứ ba mà người dùng không hay biết.

Giới chuyên gia đã cảnh báo về nhiều cái giá phải trả. Ngoài việc dữ liệu cá nhân bị xem là "tài sản" thanh toán cho dịch vụ, việc lạm dụng AI miễn phí còn có nguy cơ khiến người dùng đánh mất khả năng tư duy độc lập và kỹ năng tự nghiên cứu.

Mối lo ngại này đặc biệt hiện hữu trong ngành giáo dục. Cô Nguyễn Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường THCS Minh Khai (phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa), chia sẻ: “Không thể phủ nhận AI mang đến bước tiến trong thiết kế bài giảng, tạo nội dung học tập sáng tạo... giúp giáo viên nâng cao chất lượng dạy và học.”

Tuy nhiên, cô Hà cũng nhấn mạnh về mặt trái: “Nếu lạm dụng đến mức bị phụ thuộc, học sinh sẽ lười tư duy... Đối với giáo viên, khi lệ thuộc vào AI sẽ dần thui chột khả năng tư duy, sáng tạo, mất đi dấu ấn cá nhân.” Quan điểm của nhà trường là quán triệt cán bộ, giáo viên và học sinh chỉ sử dụng AI như công cụ hỗ trợ, bởi "con người phải nắm giữ, làm chủ công nghệ”.

Rủi ro "ảo giác" và bảo mật tổ chức

Không chỉ dừng lại ở nguy cơ "lười tư duy", một rủi ro lớn khác được các chuyên gia công nghệ, như Công ty Cổ phần Công nghệ Fermat (Fermat Tech), thường xuyên cảnh báo là "ảo giác" (hallucinations) của AI. Các công cụ AI, dù thông minh, vẫn có thể tự tin đưa ra thông tin sai lệch.

Thực tế đã ghi nhận những trường hợp dở khóc dở cười, như AI trả lời "strawberry" (dâu tây) chỉ có một chữ "r", hay nguy hiểm hơn là các trường hợp AI đưa ra lời khuyên y tế, nấu ăn sai lệch, dẫn đến ngộ độc như báo chí đã đưa tin. Điều này cho thấy, việc tin tưởng tuyệt đối vào AI mà không có sự kiểm chứng từ chuyên gia là vô cùng rủi ro.

Từ góc độ tổ chức, rủi ro bảo mật dữ liệu là một vấn đề then chốt. Trong các buổi tập huấn về chuyển đổi số cho các tổ chức, đoàn thể, Fermat Tech đặc biệt nhấn mạnh quy tắc an toàn khi sử dụng AI. Cán bộ được khuyến nghị nên dùng AI để soạn thảo khung văn bản, tóm tắt nghị quyết hay tạo đề cương. Tuy nhiên, tuyệt đối không nên đưa thông tin quan trọng, nhạy cảm của tổ chức, danh sách cán bộ, hay dữ liệu nội bộ lên các nền tảng AI công khai, đặc biệt là các nền tảng AI của nước ngoài, để tránh rò rỉ thông tin.

Khuyến nghị an toàn cho mọi đối tượng, đặc biệt là người cao tuổi

Một "cái giá" nguy hiểm khác của kỷ nguyên số chính là sự gia tăng của các hình thức lừa đảo tinh vi, nhắm vào các nhóm đối tượng mà tội phạm cho là "dễ bị tổn thương" như phụ nữ và người cao tuổi. Chúng thường khai thác tâm lý 'nhẹ dạ, cả tin' và 'ít am hiểu công nghệ'.

Theo phân tích, tội phạm mạng thường đánh vào 3 tâm lý chính:

1. Lòng tham: Bằng các tin nhắn trúng thưởng "khủng" (xe máy, điện thoại), hay lời mời "việc nhẹ lương cao".

2. Nỗi sợ hãi: Giả danh công an, tòa án, viện kiểm sát gọi điện dọa nạt, thông báo liên quan đến vụ án hoặc "phạt nguội".

3. Tình thương: Hack tài khoản Zalo/Facebook của người thân, bạn bè để nhắn tin vay tiền gấp, hoặc dựng lên các hoàn cảnh thương tâm để kêu gọi từ thiện giả.

Khuyến nghị quan trọng nhất từ các chuyên gia an ninh mạng dành cho người dùng, đặc biệt là người cao tuổi, được đúc kết trong "Quy tắc Vàng Phòng vệ": "4 KHÔNG" và "3 NÊN". 

• 4 KHÔNG:

  1. KHÔNG vội vàng, hoảng sợ.

  2. KHÔNG cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu, mã OTP.

  3. KHÔNG bấm vào các đường link lạ, không rõ nguồn gốc.

  4. KHÔNG chuyển tiền cho bất kỳ ai khi chưa xác thực.

• 3 NÊN:

  1. NÊN chậm lại, bình tĩnh kiểm chứng thông tin.

  2. NÊN gọi điện thoại trực tiếp cho người thân hoặc tổ chức liên quan để xác nhận.

  3. NÊN báo cho người nhà, bạn bè và cơ quan công an khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo.
     
     

Đào tạo và hướng dẫn sử dụng công nghệ số đúng cách là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh chuyển đổi số tại các nhà trường và tổ chức. Ảnh: Fermat Tech

Sự bùng nổ của AI đang làm thay đổi mạnh mẽ cách chúng ta tiếp cận tri thức. Tuy nhiên, để giảm rủi ro, người dùng cần tải ứng dụng từ nguồn chính thống, đọc kỹ chính sách bảo mật và tuyệt đối không nhập thông tin nhạy cảm vào AI miễn phí.

Gia đình và nhà trường cần đồng hành, hướng dẫn học sinh, và cả người lớn tuổi, sử dụng AI đúng cách. AI là một công cụ hỗ trợ đắc lực, nhưng con người phải luôn ở vị thế làm chủ, kiểm chứng thông tin và tự ra quyết định cuối cùng.

(Theo báo Thanh Hóa)